Knellende liefde? Over de (verstoorde) balans tussen natuur en recreatie
 
Op 1 oktober 2022 hield de Heimans en Thijsse Stichting haar jaarlijkse symposium over een actueel en urgent thema. Het thema van dit jaar was: hoe vinden we een evenwicht tussen het toenemende recreatieve gebruik van de natuur en de negatieve effecten die dit gebruik met zich mee brengt? In het Forumgebouw op de campus van Wageningen University & Research (WUR) kregen ruim honderd bezoekers interessante bijdragen te horen van wetenschappers, terreinbeheerders en een gedeputeerde. Zo werd het onderwerp van alle kanten belicht. Dit verslag geeft een samenvatting van de bijdragen en conclusies, aangevuld met opnamen van de verschillende presentaties.

Opening van het symposium door Arnold van Vliet (Heimans en Thijsse Stichting)

Inleiding op het thema van het symposium: Bart van Tooren en Anton van Haperen (Heimans en Thijsse Stichting)

Na de inleiding van bestuurslid Bart van Tooren, waarin hij de ontwikkeling van de relatie tussen natuur en recreatie in een historisch perspectief zette, was het de beurt aan twee wetenschappers die onderzoek doen naar verstoring door recreatie en het effect van maatregelen.

Karen Krijgsveld (onderzoekster bij de WUR) schetste de effecten van recreatie op vogels. Zij publiceerde onlangs in opdracht van Vogelbescherming Nederland een review van verstoringsonderzoek. Er zijn directe effecten, zoals verminderde voedselopname door opvliegen, maar ook indirecte effecten, bijvoorbeeld  op de overleving en de reproductie. Vooral op stranden zijn deze  negatieve effecten vaak goed te zien (denk aan de continue opvliegende drieteenstrandlopers), maar iets dergelijks doet zich ook op meren en open wateren voor. Haar conclusie is dat de draagkracht van gebieden achteruitgaat door veel recreatie. Ze adviseert om vogels de ruimte te geven, bijvoorbeeld door gebieden anders in te richten, zoals door het aanleggen van bufferzones. Daarnaast benadrukt ze het belang van goede communicatie over de maatregelen.

Verstoring van vogels door recreatie: hoe in een druk land onze vrijetijdsbesteding de vogels in het nauw drijft, Karen Krijgsveld (WUR)

Collega-onderzoeker Rogier Pouwels (WUR) ging dieper in op de relatie tussen recreatie en broedvogels op gebiedsniveau. Hij constateerde dat de impact van recreatie moeilijk te meten is. Maar uit analyses van enkele Natura 2000-doelsoorten op de Veluwe blijkt, in grote lijnen, dat de broedvogelaantallen dalen naarmate het bezoekersaantal stijgt. Op de Veluwe wordt op korte termijn een start gemaakt met recreatiezonering. Dat lijkt oplossingen te bieden maar moet wél goed gemonitord worden op effectiviteit, zowel wat betreft vogels als de bezoekersaantallen en de beleving en waardering van het gebied. Het Zuid-Engelse natuurgebied New Forest werkt al enige tijd met recreatiezonering en de effectiviteit daarvan is daar goed onderzocht. Ook daaruit kunnen, vergelijkenderwijs, lessen worden getrokken.

Recreatie-intensiteit en broedvogeldichtheden op de Veluwe, Rogier Pouwels (WUR)

Als intermezzo tussen de verhalen putte Gerard Ouweneel uit het rijke archief van de Heimans en Thijsse Stichting. Hij becommentarieerde een vogelfilm over grielen van Adolphe Burdet uit de periode vóór de Tweede Wereldoorlog. Hoewel zij zich hiervan veelal niet bewust waren, was er ook toen al sprake van verstoring door vogelfotografen.

Grielen in de Kennemerduinen, Gerard Ouweneel (ornitholoog)

Na de pauze nam Jelka Both – hoofd Staatsbosbeheer Utrecht – de toehoorders mee in de wereld van de terreinbeheerders: hoe probeert Staatsbosbeheer de precaire balans tussen beschermen en beleven optimaal te krijgen? Allereerst benadrukte ze de positieve effecten van recreatie en natuurbeleving, onder andere door meer draagvlak voor natuur en een betere gezondheid voor mensen. Staatsbosbeheer werkt aan recreatiezonering, meer natuur en groen recreatiegebied en betere communicatie en handhaving. Dat is niet altijd makkelijk; gebrek aan draagvlak en beperkte beschikbaarheid van grond en geld werken vaak belemmerend.

Recreatie in de natuur: de blik van een terreinbeheerder, Jelka Both (Staatsbosbeheer)

De concrete inkleuring van de problematiek werd gegeven door vier mensen uit het veld. Zo schetste Floor Arts van Delta Milieuprojecten het effect van recreatie op het broedgedrag en resultaat van plevieren op Zeeuwse zeedijken. Boswachter Joerie Lamers van Staatsbosbeheer nam de bezoekers mee naar de vogelwachters op de Boschplaat en Natuurmonumenten-collega Jacob de Bruin naar het Fochteloërveen, waarvan hij onder andere de bescherming van de kraanvogels tegen verstoring besprak. Gebiedsmanager Jeroen de Koe van dezelfde organisatie deed uit de doeken hoe op de Posbank gepoogd wordt om door onder andere verkeersmaatregelen niet alleen verstoring van de natuur te voorkomen maar ook de negatieve effecten van de drukte op de natuurbeleving van recreanten. Beide laatste sprekers onderstreepten dat niet alleen ‘massarecreatie’ om aandacht vraagt. Zij wezen daarbij op het fenomeen ‘soortenjagers’, die soms afkomen op online gepubliceerd waarnemingen van zeer specifieke diersoorten.

Korte presentaties over ervaringen en oplossingen verspreid over Nederland, met aansluitend bevraging, achtereenvolgens: Floor Arts (Deltamilieu Projecten), Freek Zwart (voormalig medewerker Staatsbosbeheer Friese Wadden), Jeroen de Koe (Natuurmonumenten), Jacob de Bruin (Natuurmonumenten)

Na een korte vragenronde van het publiek aan de sprekers kreeg de Zeeuwse gedeputeerde Anita Pijpelink het podium. In haar verhaal – dat ze doorspekte met prachtige uitspraken van Jac P. Thijsse – benadrukte ze het grote belang van natuurbeleving en recreatie. Maar, mensen gedragen zich vaak niet als gast in de natuur en gaan er vanuit dat er zoiets bestaat als een ‘recht’ op natuurbeleving. Dat gaat voorbij aan de intrinsieke waarde van de natuur. Dat het lastig is om de juiste balans te vinden blijkt uit haar voorbeeld van het snijden van zeegroenten, een oer-Zeeuwse traditie, die wel verstoring meebrengt. De provincie wil het snijden blijven toestaan, maar ook de vogels inde Oosterschelde  beschermen tegen verstoring. Hierover zijn veel gesprekken gevoerd met partijen, maar men werd het niet eens. In afwachting van nieuwe regels zijn daarom aanvullende voorwaarden gesteld. Gedeputeerde Pijpelink benadrukte dat het niet alleen gaat om het stellen van regels, maar ook om het liefdevol meenemen van mensen in de natuur, zoals Heimans en Thijsse ook deden. Zij ziet in communicatie en educatie een belangrijke rol voor de provincie.

Bestuurlijk balanceren tussen beleven en beschermen, Anita Pijpelink (gedeputeerde provincie Zeeland)

Arnold van Vliet, voorzitter van de Heimans en Thijsse Stichting, sloot het afwisselende programma af met de conclusie dat recreatie en ons landgebruik veel effecten heeft op de natuur. Dit symposium heeft aan de discussie weer veel nieuwe lagen toegevoegd.